قیمت نفت در این روزها با نوسانات چشمگیری روبرو است، به طوری که نفت خام WTI به ۶۹.۳۶ دلار در هر بشکه رسیده و کاهشی ۰.۸۰ درصدی را نشان می‌دهد، در حالی که نفت برنت نیز با قیمت ۷۳.۶۳ دلار در هر بشکه معامله می‌شود، این ارقام نشان‌دهنده تغییرات قابل توجهی در بازار انرژی جهانی است.
با نگاهی به تاریخ بازار نفت، می‌توانیم ببینیم که این کالای استراتژیک در جولای ۲۰۰۸ به رکورد تاریخی ۱۴۷.۲۷ دلار رسید... به علاوه، کاهش ۳.۳ میلیون بشکه‌ای در ذخایر نفت آمریکا نشان می‌دهد که با وجود نوسانات قیمت، تقاضا همچنان قوی است.
در این مقاله از مجله انرژی، ما به بررسی دقیق عوامل تأثیرگذار بر قیمت نفت، از تنش‌های ژئوپلیتیک گرفته تا تصمیمات اوپک می‌پردازیم و دلایل غیرقابل پیش‌بینی بودن بازار در سال ۲۰۲۵ را تحلیل خواهیم کرد.
عوامل بنیادی تأثیرگذار بر قیمت نفت
در پس پرده نوسانات بازار نفت، مجموعه‌ای از عوامل بنیادی قرار دارند که به‌طور مستقیم بر قیمت‌گذاری این کالای استراتژیک اثر می‌گذارند و این عوامل، چهارچوب اصلی تعیین قیمت نفت را تشکیل می‌دهند و درک آن‌ها برای تحلیل بازار ضروری است.
عرضه و تقاضای جهانی
توازن میان عرضه و تقاضا، مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده قیمت نفت است... براساس آخرین گزارش‌ها، رشد تقاضای جهانی نفت در سال ۲۰۲۵ به بیش از ۱ میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت، در حالی که این رقم در سال ۲۰۲۴ حدود ۸۳۰ هزار بشکه در روز بوده است. با این افزایش، تقاضای جهانی به مرز ۱۰۳.۹ میلیون بشکه در روز خواهد رسید.
آسیا به‌تنهایی حدود ۶۰٪ از این افزایش تقاضا را به خود اختصاص می‌دهد که عمدتاً با محوریت چین است. با وجود این، سهم چین در رشد جهانی به ۱۹٪ کاهش یافته، در حالی که در دهه گذشته این سهم به ۶۰٪ می‌رسید.
همچنین، هند و دیگر اقتصادهای نوظهور آسیایی نیز با مجموع ۵۰۰ هزار بشکه در روز، سهم فزاینده‌ای در این رشد دارند.
از سوی دیگر، عرضه جهانی نفت در فوریه ۲۰۲۵ با افزایش ۲۴۰ هزار بشکه‌ای در روز به ۱۰۳.۳ میلیون بشکه رسید. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند تولید نفت کشورهای غیرعضو اوپک‌پلاس، به رهبری کشورهای آمریکا، حدود ۱.۴ میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت.
با بررسی این آمار می‌توان گفت عرضه نفت در سال ۲۰۲۵ احتمالاً حدود ۶۰۰ هزار بشکه در روز از تقاضا پیشی خواهد گرفت.
نکته قابل توجه دیگر، غیر کشسان بودن نسبی عرضه و تقاضای نفت است که به معنای واکنش آهسته بازار به سیگنال‌های قیمتی می‌باشد. این ویژگی باعث می‌شود برای برقراری توازن در بازار، تغییرات قیمتی شدیدتری مورد نیاز باشد.
ذخایر استراتژیک نفت
ذخایر استراتژیک نفت، ابزاری قدرتمند برای تأثیرگذاری بر بازار انرژی هستند. ذخیره استراتژیک نفت آمریکا (SPR) که بزرگترین ذخیره نفت خام اضطراری جهان است، در پاسخ به تحریم نفتی سال ۱۹۷۳ توسط برخی از اعضای اوپک ایجاد شد.
در سال ۲۰۲۲، رئیس‌جمهور بایدن دستور آزادسازی تاریخی ۱۸۰ میلیون بشکه نفت از این ذخایر طی شش ماه را صادر کرد. آژانس بین‌المللی انرژی نیز با آزادسازی ۶۰ میلیون بشکه دیگر به این اقدام پیوست. این اقدام هماهنگ، قیمت بنزین را بین ۱۷ تا ۴۲ سنت در هر گالن کاهش داد.
با وجود تأثیر مثبت آزادسازی ذخایر، این منبع محدود است. ظرفیت حداکثر برداشت روزانه از ذخایر استراتژیک آمریکا تنها ۴.۴ میلیون بشکه است و با توجه به موجودی کمتر از ۳۷۲ میلیون بشکه، در صورت اتکا به این ذخایر، تنها برای ۸۵ روز کفایت خواهد کرد.
همزمان، ذخایر نفت خام کشورهای غیر عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه با کاهش چشمگیر ۴۵.۳ میلیون بشکه‌ای مواجه شده که عمدتاً ناشی از کاهش واردات چین است. این روند در ذخایر تجاری جهانی نیز مشاهده می‌شود.
هزینه‌های تولید در مناطق مختلف
تفاوت در هزینه‌های تولید نفت خام در مناطق مختلف جهان، تأثیر مستقیمی بر رفتار تولیدکنندگان و متعاقباً قیمت نفت دارد. براساس نظرسنجی سال ۲۰۲۴، تولیدکنندگان نفت در منطقه پرمین آمریکا برای حفاری سودآور چاه‌های جدید به قیمت حداقل ۶۲ دلار برای هر بشکه نفت WTI نیاز دارند، در حالی که این رقم برای چاه‌های موجود حدود ۳۸ دلار است.
در مقابل، کشورهای خاورمیانه از مزیت هزینه تولید پایین برخوردارند. عربستان سعودی، ایران و عراق می‌توانند هر بشکه نفت خام را با هزینه‌ای حدود ۱۰ دلار یا کمتر تولید کنند. کویت با هزینه تولید ۸.۵ دلار در هر بشکه، پایین‌ترین هزینه تولید را در جهان دارد، در حالی که انگلستان با ۵۲.۵ دلار در هر بشکه، بالاترین هزینه تولید را به خود اختصاص داده است.
این تفاوت هزینه‌ها به دو دسته تقسیم می‌شود: هزینه‌های سرمایه‌ای شامل ساخت تأسیسات نفتی، خطوط لوله و چاه‌های جدید، و هزینه‌های عملیاتی شامل استخراج نفت، حقوق کارکنان و امور اداری. به‌عنوان مثال، از کل هزینه ۸.۵ دلاری کویت، ۳.۷ دلار مربوط به هزینه‌های سرمایه‌ای و ۴.۸ دلار مربوط به هزینه‌های عملیاتی است.
بنابراین، در شرایط کاهش قیمت نفت، کشورهایی با هزینه تولید پایین می‌توانند به تولید ادامه دهند، در حالی که تولیدکنندگان با هزینه بالا مجبور به کاهش تولید می‌شوند... این مورد، نقش مهمی در تعیین عرضه جهانی و نهایتاً قیمت نفت ایفا می‌کند.
همچنین، پیشرفت‌های فناوری مانند فرکینگ (شکست هیدرولیکی)، میزان عرضه نفت خام استخراج‌شده از سنگ را به‌طور چشمگیری افزایش داده و آمریکا را برای نخستین بار از دهه ۱۹۴۰ به صادرکننده خالص نفت خام و محصولات مرتبط تبدیل کرده است.
نقش ژئوپلیتیک در نوسانات قیمت نفت
تاریخ نفت همواره با تحولات ژئوپلیتیک گره خورده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد بخش قابل توجهی از نوسانات قیمت نفت امروز ریشه در رویدادهای سیاسی دارد که امنیت عرضه این کالای استراتژیک را تهدید می‌کنند. این عامل بیش از هر متغیر دیگری، پیش‌بینی قیمت نفت را با چالش مواجه می‌سازد.
تنش‌های خاورمیانه و تأثیر آن بر بازار
خاورمیانه که میزبان حدود یک‌سوم تجارت دریایی نفت جهان است، همواره کانون اصلی تنش‌های ژئوپلیتیک مؤثر بر بازار انرژی بوده است. تاریخ نشان می‌دهد چندین شوک بزرگ قیمت نفت با اختلالات عرضه ناشی از رویدادهای سیاسی همزمان بوده‌اند، به‌ویژه تحریم نفتی اعراب در سال‌های ۱۹۷۳-۷۴، انقلاب اسلامی ایران و جنگ ایران-عراق در اواخر دهه ۱۹۷۰ و اوایل ۱۹۸۰، و جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۰.
در سال‌های اخیر، درگیری‌های منطقه‌ای تأثیر چشمگیری بر بازار نفت داشته‌اند... از ابتدای آخرین درگیری در خاورمیانه، قیمت‌های نفت برنت در میان تأثیرات بالقوه ژئوپلیتیک بر عرضه و نگرانی‌های مربوط به کندی رشد جهانی، با نوسانات زیادی همراه بوده است.
این منطقه که یک‌سوم تجارت دریایی نفت جهان از آن می‌گذرد، همواره از نظر امنیت انرژی در کانون توجه قرار دارد.
فعالان بازار همواره احتمال اختلالات آتی و تأثیرات بالقوه آن‌ها را ارزیابی می‌کنند. آن‌ها علاوه بر اندازه و مدت یک اختلال بالقوه، موجودی ذخایر نفت خام و توانایی سایر تولیدکنندگان برای جبران کمبود احتمالی عرضه را نیز در نظر می‌گیرند.
برای مثال، اگر درگیری‌های خاورمیانه باعث کاهش ۲ درصدی عرضه جهانی نفت (معادل ۲ میلیون بشکه در روز) شود - شبیه به آنچه در جنگ داخلی لیبی در سال ۲۰۱۱ و جنگ عراق در سال ۲۰۰۳ اتفاق افتاد - در ابتدا قیمت نفت برنت به طور چشمگیری تا ۹۲ دلار در هر بشکه افزایش خواهد یافت.
حق بیمه ریسک در قیمت نفت
زمانی که نگرانی‌های جدی درباره احتمال اختلال در عرضه وجود داشته باشد و ظرفیت مازاد و ذخایر برای جبران کافی تلقی نشوند، قیمت‌ها ممکن است بالاتر از سطحی باشد که اگر فقط عرضه و تقاضای فعلی در نظر گرفته شود، انتظار می‌رود. این پدیده که "حق بیمه ریسک" نامیده می‌شود، نتیجه رفتار آینده‌نگر بازار است.
با این حال، بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد این بازار به‌خوبی تأمین شده و دارای یک سپر بزرگ است. سازمان کشورهای صادرکننده نفت و تولیدکنندگان متحد (اوپک+) در دو سال گذشته چندین کاهش تولید گروهی و داوطلبانه داشته‌اند. آژانس بین‌المللی انرژی تخمین می‌زند که اوپک+ بیش از ۵ میلیون بشکه در روز ظرفیت مازاد دارد.
این ظرفیت قابل توجه می‌تواند اثر اختلالات عرضه را تعدیل کند.
تحریم‌های بین‌المللی علیه کشورهای تولیدکننده
تحریم‌های انرژی ابزاری قدرتمند برای محروم کردن کشورهای تولیدکننده نفت از درآمد نفت هستند... در دهه گذشته، تحریم‌ها علیه ایران، روسیه و ونزوئلا گسترش یافته‌اند و این تحریم‌ها که شامل ابزارهای جدیدی مانند سقف قیمت نفت می‌شوند، با هدف فشار بر اقتصاد کشورهای هدف و همزمان جلوگیری از اختلالات عرضه و شوک‌های قیمتی طراحی شده‌اند.
درباره روسیه، به‌عنوان بزرگترین صادرکننده نفت جهان که معمولاً حدود ۵ میلیون بشکه در روز نفت خام و بیش از ۲.۵ میلیون بشکه در روز فرآورده‌های نفتی تأمین می‌کند، تحریم‌ها تأثیرات مختلفی داشته‌اند.
تحریم‌های اتحادیه اروپا بیش از سقف قیمت تأثیرگذار بوده‌اند. این تحریم‌ها گزینه‌های صادراتی روسیه را محدود کرده و این کشور مجبور شده نفت خود را در مسیرهای طولانی‌تر به خریداران محدودی صادر کند که اهرم بیشتری در مذاکرات قیمت دارند.
با این حال، روسیه و شرکایش راه‌های جدیدی برای دور زدن تحریم‌های آمریکا و گروه هفت یافته‌اند... روسیه صدها نفتکش برای جابجایی نفت خود خریداری کرده، به دنبال بیمه و بیمه اتکایی جایگزین بوده و از مقررات ضعیف و عدم شفافیت در صنعت کشتیرانی بهره برده است.
در نتیجه، بخش بزرگی از نفت روسیه بالاتر از سقف قیمت معامله می‌شود، حتی برای کشتی‌هایی که از خدمات پشتیبانی گروه هفت استفاده می‌کنند.
به نظر می‌رسد روسیه بالاتر از سقف رسمی معامله می‌کند و از جولای ۲۰۲۳ از ۸۰ دلار در هر بشکه فراتر رفته است. احتمالاً این کشور از "ناوگان سایه" برای دور زدن محدودیت‌های غربی استفاده می‌کند.
داده‌های وزارت دارایی روسیه نشان می‌دهد حتی قیمت نفت خام اورال که از طریق بنادر دریای سیاه و بالتیک حمل می‌شود، از ۶۰ دلار در هر بشکه فراتر رفته است.
از سوی دیگر، تحریم‌ها و جدا شدن از بازارهای نفت و گاز اروپا، توانایی روسیه برای استفاده از انرژی به عنوان ابزار فشار سیاسی علیه کشورهای دموکراتیک غربی را به طور قابل توجهی کاهش داده است.
بنابراین، با وجود ظرفیت مازاد قابل توجه و ضعف نسبی تقاضا، عوامل ژئوپلیتیک همچنان نقشی کلیدی در نوسانات کوتاه‌مدت و افزایش پیش‌بینی‌ناپذیری بازار نفت در سال ۲۰۲۵ خواهند داشت. تحلیلگران باید هم عوامل بنیادین بازار و هم تحولات ژئوپلیتیک را برای درک بهتر رفتار قیمت نفت امروز در نظر بگیرند.
تأثیر تصمیمات اوپک و اوپک پلاس بر بازار
در عرصه جهانی انرژی، تصمیمات سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و متحدانش قدرت قابل‌توجهی در شکل‌دهی به بازار و قیمت نفت دارند. این گروه که با نام اوپک+ شناخته می‌شود، کنترل حدود ۴۱ درصد از تولید نفت جهان را در اختیار دارد و با تنظیم عرضه نفت، تأثیری مستقیم بر نوسانات قیمت امروز نفت می‌گذارد.
سیاست‌های تولید در سال ۲۰۲۵
در سال ۲۰۲۵، سیاست‌های تولید اوپک+ حول محور مدیریت دقیق عرضه برای حفظ ثبات بازار متمرکز شده است. براساس آخرین تصمیمات، این گروه در حال کاهش تولید به میزان ۵.۸۶ میلیون بشکه در روز است که معادل ۵.۷ درصد از تقاضای جهانی می‌باشد. این کاهش‌ها شامل ۳.۶۶ میلیون بشکه در روز توسط اعضای اوپک+ تا پایان سال ۲۰۲۴ و ۲.۲ میلیون بشکه در روز کاهش داوطلبانه است.
در مارس ۲۰۲۵، هشت کشور عضو اوپک+ از جمله عربستان سعودی، روسیه، عراق، امارات متحده عربی، کویت، قزاقستان، الجزایر و عمان طی نشستی مجازی، تصمیم گرفتند بازگشت تدریجی و انعطاف‌پذیر کاهش‌های داوطلبانه به میزان ۲.۲ میلیون بشکه در روز را از اول آوریل ۲۰۲۵ آغاز کنند.
این کشورها همچنین متعهد شدند هرگونه تولید بیش از حد مجاز را تا ژوئن ۲۰۲۶ جبران کنند.
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تولید نفت خام اوپک+ در سال ۲۰۲۵ تنها ۰.۱ میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت، در حالی که سهم این گروه از تولید جهانی نفت با کاهش یک درصدی به ۴۶ درصد خواهد رسید. این روند کاهشی در مقایسه با سال ۲۰۱۶ که اوپک+ تشکیل شد و سهم آن به ۵۳ درصد می‌رسید، قابل توجه است.
رقابت بین اعضای اوپک
درون سازمان اوپک، اختلافات و رقابت‌های داخلی همواره بر تصمیمات تأثیرگذار بوده‌اند. برخی از این اختلافات ناشی از مبارزات قدرت منطقه‌ای و برخی دیگر برخاسته از تفاوت در نظرات استراتژیک و قیمت‌های هدف است.
از نظر تاریخی، اعضای اوپک به دو گروه طرفداران قیمت پایین و طرفداران قیمت بالا تقسیم می‌شوند. گروه اول شامل کشورهای ثروتمندتر مانند عربستان سعودی، امارات متحده عربی و کویت است که حاضرند قیمت‌های پایین‌تر را برای حفظ موقعیت مسلط خود در بازار بپذیرند. گروه دوم شامل کشورهایی مانند ایران، عراق و لیبی است که خواهان قیمت‌های بالاتر هستند.
مسئله ظرفیت تولید نیز موضوع بحث‌برانگیزی در میان اعضا بوده است. برآوردهای ظرفیت به اوپک+ کمک می‌کند تا میزان تولید پایه را تعیین کند که کاهش‌ها بر اساس آن اعمال می‌شود. کشورهای عضو معمولاً برای برآوردهای بالاتر ظرفیت تلاش می‌کنند تا سهمیه تولید بالاتری داشته باشند و درنتیجه درآمد بیشتری کسب کنند.
همکاری روسیه و عربستان سعودی
از سال ۲۰۱۶، روسیه و عربستان سعودی به‌عنوان رهبران اوپک+ با تولید روزانه ۹.۳ و ۹ میلیون بشکه نفت، نقشی محوری در تصمیم‌گیری‌های این گروه داشته‌اند. این همکاری استراتژیک علیرغم چالش‌هایی چون جنگ قیمتی کوتاه‌مدت در سال ۲۰۲۰، حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ و فشارهای آمریکا و اروپا بر عربستان برای افزایش عرضه، دوام آورده است.
در دسامبر ۲۰۲۳، این دو کشور در بیانیه‌ای مشترک بر اهمیت همکاری نزدیک و تلاش‌های موفق کشورهای اوپک+ در تقویت ثبات بازارهای جهانی نفت تأکید کردند. آن‌ها همچنین بر ضرورت پیوستن همه کشورهای شرکت‌کننده به توافقنامه اوپک+ تأکید کردند.
با این حال، شواهدی از اختلافات بین این دو متحد نیز دیده می‌شود. در ژوئن ۲۰۲۳، عربستان سعودی اعلام کرد صادرات خود را یک میلیون بشکه در روز کاهش می‌دهد، در حالی که روسیه تعهد جدیدی برای کاهش صادرات خود نداد. به علاوه، روسیه از آوریل ۲۰۲۳ آمار تولید انرژی خود را منتشر نکرده، که این موضوع باعث نارضایتی مقامات خاورمیانه شده است.
نکته قابل توجه این است که هر دو کشور رویکرد مشابهی به گذار انرژی دارند. آن‌ها می‌پذیرند که کربن‌زدایی جهانی ضروری است و نفت ممکن است منبع انرژی کمتر غالبی شود، اما آن‌ها به جای سرمایه‌گذاری‌زدایی سریع، معتقد به گذار تدریجی از سوخت‌های فسیلی هستند.
به این ترتیب، در سال ۲۰۲۵ شاهد ادامه نقش تعیین‌کننده اوپک و اوپک پلاس در شکل‌دهی به بازار نفت خواهیم بود، هرچند با چالش‌هایی همچون رقابت درونی، تغییرات ظرفیت تولید اعضا و تأثیر عوامل بیرونی بر این ائتلاف مواجه هستند.
بحران‌های اقتصادی و تأثیر آن بر قیمت نفت
ارتباط بین اقتصاد کلان و بازار انرژی یکی از پیچیده‌ترین معادلات اقتصاد جهانی است. بحران‌های اقتصادی همواره بازار نفت را تحت تأثیر قرار داده و سبب نوسانات شدید قیمتی شده‌اند. به‌ویژه در سال‌های اخیر، این رابطه دوسویه اهمیت بیشتری یافته است.
تورم جهانی و ارتباط آن با قیمت نفت
افزایش قیمت نفت تأثیر چشمگیری بر تورم جهانی دارد. بررسی‌های بانک فدرال رزرو سنت لوئیس نشان می‌دهد همبستگی ۰.۲۷ میان تغییرات قیمت نفت و تورم وجود دارد. به عبارت دیگر، افزایش پایدار ۱۰ درصدی در قیمت نفت ممکن است باعث افزایش ۲.۷ درصدی شاخص قیمت مصرف‌کننده شود.
مکانیسم تأثیرگذاری نفت بر تورم از دو مسیر اصلی رخ می‌دهد:
اثر مستقیم: افزایش هزینه‌های انرژی در شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI)، که حدود ۷.۳ درصد از این شاخص را تشکیل می‌دهد
اثر غیرمستقیم (اثر مرحله دوم): افزایش هزینه‌های تولید و حمل‌ونقل در سراسر اقتصاد که به قیمت‌های مواد غذایی و کالاهای اصلی منتقل می‌شود
با وجود این، رابطه بین قیمت نفت و تورم از دهه ۱۹۷۰ تا به امروز ضعیف‌تر شده است. در دهه ۱۹۷۰، قیمت نفت از ۳ دلار در اوایل سال ۱۹۷۳ به ۳۰ دلار در پایان سال ۱۹۷۹ افزایش یافت که منجر به تورم دو رقمی در بسیاری از کشورها شد. در مقابل، در دهه ۱۹۹۰، قیمت نفت از ۱۶ دلار به ۳۶ دلار دو برابر شد، اما تنها تورم ۵ درصدی را به دنبال داشت.
جروم پاول، رئیس فدرال رزرو، در شهادت خود مقابل کمیته بانکداری سنا در مارس ۲۰۲۲ اظهار داشت که به‌عنوان یک قاعده کلی، هر ۱۰ دلار افزایش در قیمت هر بشکه نفت خام، تورم را ۰.۲ درصد افزایش و رشد اقتصادی را ۰.۱ درصد کاهش می‌دهد.
علاوه بر این، مطالعه بانک فدرال دالاس در سپتامبر ۲۰۲۱ نشان داد اگر قیمت نفت خام به ۱۰۰ دلار در هر بشکه برای سه ماه برسد و سپس عقب‌نشینی کند، این افزایش می‌تواند نرخ تورم سالانه را در کوتاه‌مدت تا ۳ درصد افزایش دهد.
بنابراین، قیمت نفت امروز نقشی اساسی در تعیین سطح تورم ایفا می‌کند، هرچند این تأثیر به دلیل کاهش شدت مصرف انرژی در اقتصادهای پیشرفته، کمتر از گذشته است.
نوسانات ارزی و بازار نفت
رابطه بین قیمت نفت و نرخ ارز، به‌ویژه دلار آمریکا، بسیار پیچیده و دوطرفه است. در سال‌های اخیر، افزایش قیمت نفت اغلب با تقویت دلار آمریکا همراه بوده که این موضوع می‌تواند تأثیر تورمی قیمت‌های بالاتر نفت را در کشورهای واردکننده نفت تشدید کند.
برخی مطالعات نشان می‌دهند افزایش در قیمت واقعی نفت به تقویت واقعی دلار آمریکا منجر می‌شود، در حالی که مطالعات دیگر نشان می‌دهند تقویت اسمی دلار آمریکا باعث کاهش قیمت نفت می‌شود. این علیت دوطرفه بین هر دو متغیر، نیاز به تمایز دقیق بین حرکت همزمان ظاهری و علیت زیربنایی را ضروری می‌سازد.
بانک مرکزی اروپا اخیراً اعلام کرده که حرکت مثبت مشاهده‌شده بین قیمت‌های نفت و دلار آمریکا احتمالاً سیستماتیک نیست و بیشتر ناشی از ترکیبی از شوک‌هاست تا یک تغییر ساختاری در ارتباط بین قیمت نفت و دلار آمریکا.
همچنین، کشورهای صادرکننده کالا معمولاً به‌شدت تحت تأثیر نوسانات بازارهای جهانی قرار می‌گیرند. انتخاب رژیم نرخ ارز برای اقتصادهای نوظهور که شرکت‌های نفتی در آن‌ها اغلب دولتی هستند، اهمیت ویژه‌ای دارد.
از دیدگاه اقتصادسنجی، پرداختن به پیش‌بینی‌پذیری متغیر با زمان و انتخاب‌های نمونه بسیار مهم است، زیرا پیش‌بینی هر دو متغیر نرخ ارز و قیمت‌های نفت دشوار است. شواهد تجربی به‌شدت با زمان تغییر می‌کند و نشان می‌دهد روابط گذشته لزوماً در آینده صدق نمی‌کنند.
بنابراین، در سال ۲۰۲۵، تحلیلگران انرژی باید به رابطه پویا بین بحران‌های اقتصادی، تورم، نوسانات ارزی و قیمت نفت توجه ویژه‌ای داشته باشند تا بتوانند چشم‌انداز دقیق‌تری از بازار ارائه دهند.
بازارهای آتی نفت و نقش آن‌ها در قیمت‌گذاری
بازارهای مالی نقشی حیاتی در تعیین قیمت نفت امروز ایفا می‌کنند. قراردادهای آتی نفت به ابزاری کلیدی برای سرمایه‌گذاران، تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان تبدیل شده تا ریسک‌های قیمتی را مدیریت کنند. این بازارها همچنین مکانیسمی برای کشف قیمت و نقدشوندگی فراهم می‌آورند.
معاملات اسپکولاتیو (سفته‌بازی)
سفته‌بازی در بازار نفت به معنای خرید نفت نه برای مصرف فعلی، بلکه برای استفاده در آینده است. از سال ۲۰۰۳، با ورود سرمایه‌گذاران مالی مانند صندوق‌های شاخص به بازارهای آتی نفت، موقعیت‌های باز نگهداری شده توسط معامله‌گران مالی از حدود ۴۵ هزار قرارداد در نیمه دوم سال ۲۰۰۰ به بیش از نیم میلیون قرارداد آتی در هشت ماه اول سال ۲۰۰۸ افزایش یافت.
دیدگاه‌های متفاوتی درباره تأثیر سفته‌بازی بر قیمت نفت وجود دارد. برخی تحلیلگران معتقدند افزایش بی‌سابقه قیمت نفت در دوره ۲۰۰۳-۲۰۰۸ تنها با تغییرات بنیادی بازار قابل توضیح نیست، بلکه توسط مالی‌سازی فزاینده بازارهای آتی نفت هدایت شده است.
با این حال، مطالعات آکادمیک شواهد قانع‌کننده‌ای از نقش مهم سفته‌بازی در افزایش قیمت نفت پس از ۲۰۰۳ نیافته‌اند.
در واقع، بررسی‌های اخیر نشان می‌دهند سفته‌بازی بیش از حد در بازار نفت خام مسئول ۲۴٪-۴۸٪ افزایش قیمت نفت خام WTI طی اکتبر ۲۰۲۰ تا ژوئن ۲۰۲۲ بوده است. این تخمین‌ها به افزایش قیمتی حدود ۱۸ تا ۳۶ دلار در هر بشکه و افزایش نرخ تورم مصرف‌کننده شخصی آمریکا به میزان ۰.۷۵ تا ۱.۵ درصد در همان دوره ترجمه می‌شود.
شاخص‌های مرجع قیمت نفت (برنت، WTI)
نفت شاخص یا نفت مرجع، نفت خامی است که به‌عنوان قیمت مرجع برای خریداران و فروشندگان نفت خام عمل می‌کند. سه شاخص اصلی عبارتند از وست تگزاس اینترمدیت (WTI)، برنت و نفت خام دبی.
برنت مخلوطی از نفت خام از ۱۵ میدان نفتی مختلف در دریای شمال است و به‌عنوان شاخص اصلی در اروپا، آفریقا و خاورمیانه استفاده می‌شود. این شاخص به‌دلیل نقدشوندگی عالی و شفافیت قیمت، برای قیمت‌گذاری بیش از سه‌چهارم نفت معامله‌شده جهان استفاده می‌شود.
از سوی دیگر، WTI شاخص ترجیحی در ایالات متحده است و کمی "شیرین‌تر" و "سبک‌تر" از برنت است... قراردادهای آتی WTI با حجم معاملات روزانه بیش از یک میلیون قرارداد، نقدشونده‌ترین قرارداد آتی کالا در جهان هستند.
اختلاف قیمتی بین برنت و WTI (اسپرد برنت-WTI) کلیدی برای تعیین سودآوری صادرات نفت خام آمریکا به اروپاست. همچنین، اسپرد برنت-دبی اقتصاد جابجایی نفت خام از حوضه اطلس و خاورمیانه به آسیا را تعیین می‌کند.
مطالعات نشان می‌دهند علیرغم سوالاتی درباره ادامه اعتبار WTI به‌عنوان شاخص بین‌المللی، این شاخص همچنان نقش غالبی در کشف قیمت نسبت به برنت دارد، با سهم اطلاعاتی تخمینی بیش از ۸۰٪ در دوره ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۲.
تحلیل روند قیمت نفت در پنج سال گذشته
نگاهی به نمودار قیمت نفت در پنج سال گذشته، تصویری از بازاری پرتلاطم را نشان می‌دهد که گاه شاهد سقوط‌های تاریخی و گاه جهش‌های چشمگیر بوده است. این روند نوسانی، نتیجه مستقیم رویدادهای جهانی و تغییرات الگوهای مصرف و تولید بوده است.
بحران‌های مهم تأثیرگذار
بزرگترین شوک قیمتی دوره اخیر در آوریل ۲۰۲۰ رخ داد، زمانی که همه‌گیری کرونا و قرنطینه‌های سراسری باعث کاهش شدید فعالیت‌های اقتصادی و متعاقباً تقاضای فرآورده‌های نفتی شد.
در این برهه تاریخی، قراردادهای آتی نفت WTI برای نخستین بار به قلمرو منفی سقوط کرد و در ۲۰ آوریل ۲۰۲۰ به قیمت منفی رسید. این سقوط در شرایطی رخ داد که ذخایر نفت خام آمریکا به سرعت در حال پر شدن بود و این وضعیت به "بزرگترین اشباع نفتی تاریخ" معروف شد.
از سوی دیگر، در ژوئن ۲۰۲۲، قیمت نفت شاهد افزایش چشمگیری بود و به بیش از ۱۰۸ دلار رسید و همچنین بالاترین قیمت ثبت‌شده برای نفت خام در ژوئیه ۲۰۰۸ بود که WTI به ۱۴۵.۸۵ دلار در هر بشکه رسید و در سال ۲۰۲۳، میانگین قیمت نفت حدود ۷۷.۶۴ دلار بود و در سال ۲۰۲۴ به ۷۵.۸۳ دلار کاهش یافت.
الگوهای تکرارشونده در بازار
بررسی‌های علمی نشان می‌دهد تغییرات قیمت نفت تصادفی نیست و الگوهای متمایزی دارد... نکته قابل توجه این است که تغییرات قیمت‌ها نسبت به زمان نامتقارن است، به این معنی که احتمال کاهش‌های بزرگ قیمت در مقایسه با افزایش‌های بزرگ بیشتر است.
بنابراین، قیمت نفت تمایل دارد در دوره‌های زمانی خاص خوشه‌بندی شود که نشان‌دهنده وجود فازهای تاریخی مشخص در بازار است.
در واقع، بازار نفت در پنج سال گذشته در یک الگوی مثلثی محصور بوده است... این الگو نشان‌دهنده نبرد مستمر بین معامله‌گران طرفدار افزایش قیمت (به رهبری معامله‌گران فرکانس بالا) و طرفداران کاهش قیمت (به رهبری کسانی که بر اصول عرضه و تقاضا تمرکز دارند) است.
علاوه بر این، الگوهای فصلی مصرف نفت در سال‌های اخیر تغییرات چشمگیری داشته است... در حالی که در گذشته، مصرف جهانی نفت در ماه‌های زمستان نیمکره شمالی به اوج می‌رسید و در بهار به شدت کاهش می‌یافت، امروزه با غالب شدن اقتصادهای نوظهور، اوج تقاضا به دوره آوریل تا سپتامبر منتقل شده است.
پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدت قیمت نفت تا پایان ۲۰۲۵
چشم‌انداز قیمت نفت برای ماه‌های آینده همچون پازلی پیچیده از عوامل متعدد و گاه متضاد است. آنچه تحلیلگران بازار انرژی را با چالش مواجه کرده، تعامل پویای میان تصمیمات اوپک‌پلاس، تنش‌های ژئوپلیتیک و شرایط اقتصاد کلان جهانی است.
سناریوهای محتمل قیمتی
آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) پیش‌بینی می‌کند که عرضه جهانی نفت در سال ۲۰۲۵ حدود ۶۰۰ هزار بشکه در روز از تقاضا پیشی خواهد گرفت.
براساس گزارش وود مکنزی، میانگین قیمت نفت برنت در سال ۲۰۲۵ به ۷۳ دلار در هر بشکه خواهد رسید که ۷ دلار کمتر از سال ۲۰۲۴ است. همچنین، اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) پیش‌بینی می‌کند قیمت نفت برنت از میانگین ۸۱ دلار در سال ۲۰۲۴ به ۷۴ دلار در سال ۲۰۲۵ و ۶۶ دلار در سال ۲۰۲۶ کاهش یابد.
با وجود این، برخی تحلیلگران معتقدند قیمت نفت در سال ۲۰۲۵ بین ۷۰ تا ۸۰ دلار در نوسان خواهد بود، با این احتمال که در صورت تشدید تنش‌های ژئوپلیتیک، تا ۱۰ دلار افزایش یابد و از سوی دیگر، لانگ فورکست پیش‌بینی می‌کند قیمت نفت در نیمه اول سال ۲۰۲۵ تقویت شده و در ماه مارس به اوج ۱۰۰.۸۹ دلار خواهد رسید، اما پس از آن روند نزولی به خود خواهد گرفت.
عوامل غیرقابل پیش‌بینی تأثیرگذار
بدون تردید، تحولات ژئوپلیتیک نقش تعیین‌کننده‌ای در قیمت نفت ۲۰۲۵ خواهند داشت. به عنوان مثال، اگر عرضه نفت ایران به دلیل اعمال تحریم‌های سخت‌گیرانه‌تر یک میلیون بشکه در روز کاهش یابد، قیمت نفت برنت می‌تواند تا اواسط سال ۲۰۲۵ به محدوده میانی ۸۰ دلار برسد.
علاوه بر این، یک اختلال شش ماهه در صادرات هیدروکربن‌های مایع ایران می‌تواند قیمت برنت را به طور موقت به نزدیک ۹۰ دلار افزایش دهد.
از طرفی، آخرین داده‌های تقاضای نفت کمتر از انتظار بوده و پیش‌بینی‌های رشد برای سه‌ماهه چهارم ۲۰۲۴ و سه‌ماهه اول ۲۰۲۵ به حدود ۱.۲ میلیون بشکه در روز کاهش یافته است، همزمان، تعرفه‌های جدید آمریکا و اقدامات تلافی‌جویانه متقابل، ریسک‌های اقتصاد کلان را به سمت پایین سوق داده است.
نظرات کارشناسان و تحلیلگران بازار
گلدمن ساکس خطرات نزولی برای پیش‌بینی‌های قیمت متوسط برنت در سال‌های ۲۰۲۵ و ۲۰۲۶ را در پی تصمیم اوپک+ برای افزایش تولید نفت در آوریل مشاهده می‌کند و به گفته این بانک، اگر کاهش تولید اوپک+ به مدت ۱۸ ماه کاهش یابد، قیمت برنت تا پایان سال ۲۰۲۶ به محدوده پایین تا میانی ۶۰ دلار سقوط خواهد کرد.
از سوی دیگر، سیتی ریسرچ خاطرنشان کرده که تصمیم این گروه تولیدکننده برای افزایش تدریجی تولید، برای قیمت‌های نفت منفی‌تر از سناریوی پایه آن‌ها بوده و با پیش‌بینی آن‌ها مبنی بر کاهش تدریجی برنت به محدوده ۶۰-۶۵ دلار در ۶ تا ۱۲ ماه آینده همخوانی دارد.
بارکلیز در یادداشتی اعلام کرده که تصمیم اوپک+ برای افزایش تولید به نظر نمی‌رسد در پاسخ به تقاضای نفت قوی‌تر از انتظار باشد، بلکه بیشتر واکنشی به فشارهای سیاسی فزاینده، به‌ویژه از سوی دولت ترامپ است.
استراتژی‌های سرمایه‌گذاری در بازار نفت ۲۰۲۵
سرمایه‌گذاری در بازار پرتلاطم نفت ۲۰۲۵ نیازمند استراتژی‌های هوشمندانه و منعطف است. بررسی‌ها نشان می‌دهند که علیرغم نوسانات شدید اقتصادی و ژئوپلیتیکی، ۷۲ درصد از سرمایه‌گذاران گزارش می‌کنند که سرمایه‌گذاری در دارایی‌های انرژی همچنان در حال افزایش است.
مدیریت ریسک در شرایط نوسانی
در شرایط کنونی بازار نفت، مدیریت ریسک اهمیت دوچندانی یافته است. استفاده از قراردادهای اختیار معامله (آپشن) یکی از مؤثرترین راهکارهاست. قراردادهای اختیار خرید (کال) و اختیار فروش (پوت) به‌ویژه برای محافظت کوتاه‌مدت در برابر نوسانات قیمت نفت مناسب هستند.
از سوی دیگر، برای تولیدکنندگان نفت، اکنون زمان مناسبی برای استفاده از قراردادهای پوت با قیمت اعمال بالاتر است، زیرا این ابزارها مقرون‌به‌صرفه‌تر از گذشته شده‌اند. همچنین، استراتژی کالر محافظه‌کارانه سه‌جانبه تولیدکننده نیز گزینه‌ای با ریسک پایین و هزینه نسبتاً کم در محیط قیمتی بالای فعلی است.
فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بخش انرژی
علیرغم چالش‌های موجود، فرصت‌های متنوعی در بخش انرژی وجود دارد. ۶۴ درصد از سرمایه‌گذاران در فناوری‌های بهره‌وری انرژی، ۵۶ درصد در انرژی‌های تجدیدپذیر، ۵۴ درصد در ذخیره‌سازی انرژی و ۵۱ درصد در زیرساخت‌های حمل‌ونقل سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
نکته قابل توجه این است که ۷۵ درصد از سرمایه‌گذاران همچنان در پروژه‌های سوخت فسیلی، به‌ویژه گاز طبیعی، مشارکت می‌کنند که نشان‌دهنده اهمیت این منابع در تأمین امنیت انرژی در دوران گذار است.
در مورد شرکت‌های خدمات میدان نفتی، شاهد بهترین عملکرد در بازه ۲۰۲۳-۲۰۲۴ طی ۳۴ سال گذشته بوده‌ایم. این بخش با بهره‌گیری از قابلیت‌های دیجیتال برای ارائه راه‌حل‌های با حاشیه سود بالا و کربن پایین، مزایای مالی قابل توجهی به دست آورده است.
ابزارهای مالی مرتبط با نفت
برای سرمایه‌گذاری در بازار نفت، ابزارهای مالی متنوعی وجود دارد:
قراردادهای آتی و اختیار: هر قرارداد آتی نفت خام در بورس CME Globex نماینده ۱۰۰۰ بشکه است.
صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF): برای سرمایه‌گذارانی که تمایلی به معامله مستقیم قراردادهای آتی ندارند، گزینه‌ای با دسترسی آسان‌تر هستند، اما باید توجه داشت که این صندوق‌ها به دلیل "بازده منفی در سررسید" تنها برای سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت مناسب هستند.
سهام شرکت‌های انرژی: سرمایه‌گذاری مستقیم یا از طریق ETFها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک بخش انرژی، با تنوع‌بخشی در این بخش.
در نهایت، ۹۴ درصد از سرمایه‌گذاران به دنبال مشارکت‌هایی هستند که منابع و تخصص را به اشتراک می‌گذارند تا پیچیدگی‌های مالی، نظارتی و عملیاتی پروژه‌های گذار انرژی را مدیریت کنند. با این حال، ریسک‌های نظارتی و سیاسی همچنان نگرانی اصلی برای ۷۸ درصد از سرمایه‌گذاران است.
نتیجه‌گیری: آینده بازار نفت در دنیای غیرقابل پیش‌بینی
بازار نفت در سال ۲۰۲۵ با پیچیدگی‌های بی‌سابقه‌ای روبرو است. تنش‌های ژئوپلیتیک، تصمیمات اوپک پلاس و نوسانات اقتصاد جهانی، پیش‌بینی قیمت نفت را دشوارتر از همیشه کرده‌اند. بررسی‌های ما نشان می‌دهد قیمت نفت برنت احتمالاً در محدوده ۷۰ تا ۸۰ دلار در هر بشکه نوسان خواهد کرد، هرچند تشدید تنش‌های منطقه‌ای می‌تواند این محدوده را تا ۱۰ دلار افزایش دهد.
سوالات متداول
1. چرا پیش‌بینی قیمت نفت در سال 2025 دشوار است؟
پیش‌بینی قیمت نفت در سال 2025 به دلیل عوامل متعددی مانند تنش‌های ژئوپلیتیک، تصمیمات اوپک پلاس، نوسانات اقتصاد جهانی و تغییرات در الگوهای عرضه و تقاضا دشوار است. این عوامل باعث ایجاد نوسانات غیرقابل پیش‌بینی در بازار نفت می‌شوند.
2. چه عواملی بر قیمت نفت در سال 2025 تأثیر می‌گذارند؟
عوامل اصلی تأثیرگذار بر قیمت نفت در سال 2025 عبارتند از: عرضه و تقاضای جهانی، تصمیمات تولید اوپک و اوپک پلاس، تنش‌های ژئوپلیتیک در مناطق نفت‌خیز، وضعیت اقتصاد جهانی، نرخ تورم و نوسانات ارزی.
3. چگونه می‌توان در بازار نوسانی نفت 2025 سرمایه‌گذاری کرد؟
برای سرمایه‌گذاری در بازار نوسانی نفت 2025، استراتژی‌هایی مانند استفاده از قراردادهای اختیار معامله برای مدیریت ریسک، سرمایه‌گذاری در صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF) مرتبط با نفت، و متنوع‌سازی سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف انرژی توصیه می‌شود.
4. آیا سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر در سال 2025 منطقی است؟
بله، سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر در سال 2025 منطقی است... طبق آمار، 56 درصد از سرمایه‌گذاران در این بخش سرمایه‌گذاری کرده‌اند. با توجه به روند جهانی به سمت انرژی‌های پاک، این بخش پتانسیل رشد قابل توجهی دارد.
5. تأثیر تورم جهانی بر قیمت نفت در سال 2025 چگونه خواهد بود؟
تورم جهانی و قیمت نفت رابطه‌ای دوطرفه دارند. افزایش 10 دلاری در قیمت هر بشکه نفت می‌تواند تورم را 0.2 درصد افزایش دهد. از طرفی، افزایش تورم می‌تواند منجر به کاهش تقاضا برای نفت شود... این رابطه پیچیده بر تصمیمات بانک‌های مرکزی و بازارهای مالی در سال 2025 تأثیرگذار خواهد بود.
همچنین، سرمایه‌گذاران باید به رابطه پیچیده میان تورم جهانی و قیمت نفت توجه ویژه‌ای داشته باشند و افزایش ۱۰ دلاری قیمت هر بشکه نفت می‌تواند تورم را ۰.۲ درصد افزایش دهد که این موضوع بر تصمیمات بانک‌های مرکزی و متعاقباً بازارهای مالی تأثیرگذار خواهد بود.
لینک سایت مرجع
مالکیت معنوی مجله انرژی (energymag.ir) علامت تجاری ناشر است... سایر علائم تجاری مورد استفاده در این مقاله متعلق به دارندگان علامت تجاری مربوطه می باشد، ناشر وابسته یا مرتبط با دارندگان علامت تجاری نیست و توسط دارندگان علامت تجاری حمایت، تایید یا ایجاد نشده است، مگر اینکه خلاف آن ذکر شده باشد و هیچ ادعایی از سوی ناشر نسبت به حقوق مربوط به علائم تجاری شخص ثالث وجود ندارد.
