موشک هایپرسونیک فتاح-۲ جدیدترین نسخه از موشک‌های هایپرسونیک ارائه شده توسط ایران است. این موشک بر اساس ترکیبی از وسیله هایپرسونیک هواسُرش (HGV) و موشک هایپرسونیک کروز (HCM) ساخته شده و ویژگی های منحصر به فردی دارد. به‌نظر می‌رسد فتاح-۲ در مسیر توسعه قرار دارد و نسخه‌های بیشتری از آن ساخته خواهد شد.
در تاریخ ۲۸ آبان ۱۴۰۲ در جریان بازدید رهبر جمهوری اسلامی ایران از نمایشگاه آخرین دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی موشک هایپرسونیک فتاح ۲ رونمایی شد.
این موشک توانایی گلاید روی هوا و پرواز کروز را دارد. برخلاف موشک فتاح ۱ که ویدیویی از آزمایش آن توسط سپاه پاسداران منتشر شد، شواهدی از آزمایش فتاح ۲ منتشر نشده است.
سرجنگی موشک فتاح-۲ از پیکربندی موشک‌های کروز هایپرسونیک بهره می‌برد. بر روی کلاهک عبارت HCM مخفف Hypersonic Cruise Missile نوشته شده است، ترکیب و شکل کلاهک نیز به موشک هایپرسونیک کروز X-51 شبیه است. اما موشک X-51 از موتور رم جت استفاده می‌کند که نیاز به ورودی هوا دارد اما در سرجنگی فتاح-۲ ورودی هوا و موتور رم جت حذف شده و به‌جای آن از موتور راکتی سوخت مایع استفاده شده است. البته این موضوع تغییری در عملکرد موشک نخواهد داشت.
طراحی:
موشک فتاح-۲ به طور کلی شامل دو بخش می‌شود، بخش اول بوستر سوخت جامد فتاح که نسبت به نسخه اولیه تغییر نکرده است و بخش دوم سرجنگی هواسُرش (گلایدر) جداشونده دارای موتور راکتی سوخت مایع است.
شکل کلی سر جنگی موشک فتاح-۲ بسیار شبیه به موشک X-51 ساخت بوئینگ طراحی شده است با این تفاوت که ورودی هوای آن حذف شده زیرا از موتور راکتی به جای موتور رم جت استفاده شده است.
در قسمت ابتدایی سر جنگی مواد منفجره قرار دارد که با توجه به فضای کم موجود در آن، انتظار بیش از ۲۰۰ کیلوگرم مواد منفجره نمی‌رود. بعد از مواد منفجره، سامانه هدایت اینرسی و GPS به همراه رایانه قرار گرفته‌اند که وظیفه هدایت سرجنگی را تا مرحله آخر و برخورد بر عهده دارند.
پس از سامانه هدایت مخزن دمنده (قطعه زرد رنگ) قرار دارد و سپس مخزن سوخت مایع و مخزن اکسیدکننده آن قرار گرفته و در انتها نیز موتور راکتی قرار دارد که به نظر می‌رسد توان تغییر بردار رانش نیز داشته باشد.
در قسمت انتهای سر جنگی چهار باله قرار دارد که دو عدد از آن یک خط را همراه با کف سر جنگی تشکیل می‌دهند و ثابت هستند که وظیفه تولید نیروی برآ (LIFT) را بر عهده دارند. دو باله دیگر برای تغییر جهت طراحی شده‌اند و توان چرخش حول محور متصل به بدنه را دارند.
سرعت این موشک در بعضی از منابع ۱۰ ماخ عنوان شده و مشخص نیست این سرعت برای چه زمانی است. اما میتوان سرعت بیش از ۵ ماخ را در لحظه برخورد متصور بود.
برد موشک در برخی خبرگزاری‌ها ۱۵۰۰ و ۱۸۰۰ کیلومتر عنوان شده است، اما آنچه از ظواهر امر بر می‌آید برد نباید تفاوت زیادی با برد فتاح-۱ داشته باشد و برد کمتر از ۱۴۰۰ کیلومتر نیز برای نیاز عملیاتی ایران منطقی به نظر نمی‌رسد.
نحوه عملکرد موشک فتاح-۲:
بوستر سوخت جامد موشک فتاح-۲ سرجنگی را به ارتفاع مشخصی از فضا منتقل کرده و سپس سرجنگی از آن جدا شده و به سمت جو حرکت می‌کند. در این حالت موشک تا قبل از ورود به جو حالت سقوط سریعی را خواهد پیمود و سپس مانند یک کلاهک HGV (Hypersonic Glide Vehicle) به گلاید در جو در ارتفاع کمتر از ۱۰۰ کیلومتر خواهد پرداخت.
با توجه به سرعت بالایی که برای بوستر فتاح در فتاح-۱ اعلام شده، باید سرعت در زمان ورود به جو بیش از ۱۵ ماخ باشد. در نتیجه با توجه به توان هواسُرش (گلاید) بالای سرجنگی فتاح-۲ باید زمان قابل توجهی را در جو هواسُرش (گلاید) کرده و به طور پیوسته ارتفاع کم کند.
در بخشی از مرحله میانی و در مرحله انتهایی سرجنگی به شدت ارتفاع کم می‌کند و سرعت آن نیز کاهش می یابد. در این مرحله موتور تعبیه شده در سرجنگی روشن شده و سرعت سرجنگی را بر روی ۵ ماخ و بیش از آن تثبیت می‌کند.
سرجنگی فتاح-۲ زمان زیادی را در ارتفاع پایین سپری می‌کند و بخش انتهایی مسیر را به لطف موتور خود مانند موشک‌های کروز طی خواهد کرد. نکته مهم میزان نیروی پسا (DRAG) و تحمل سرعت بالای لحظه ورود به جو است زیرا از نظر آیرودینامیک سر جنگی برای چنین سرعتی طراحی نشده است.
انواع طراحی‌های مرسوم موشک‌های کروز هایپرسونیک از یک بوستر برای سرعت اولیه و از موتور رم جت در ادامه مسیر حرکت خود استفاده می‌کنند و اغلب از هواپیما پرتاب می‌شوند. این موتورها با توجه به کمبود سوخت در حداکثر برد خود احتمال کاهش سرعت به زیر ۵ ماخ را دارند.
اما فتاح-۲ از بوستر سوخت جامد موشک بالستیک برای حرکت در بخشی از مسیر و رسیدن به سرعت اولیه بیش از ۱۵ ماخ استفاده می‌کند که مدتی طولانی سرعت قابل توجهی را برای آن فراهم می‌کند.
سپس در انتهای مسیر یا نزدیک به محل برخورد از موتور برای جبران کاهش سرعت و تثبیت سرعت در ۵ ماخ بهره می‌برد. این یک ایده جالب و بسیار خلاقانه است که توسط متخصصین ایرانی پیاده سازی شده است. این ابتکار محدودیت‌های موجود در زمینه HGV را برای نیروهای هوا فضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برطرف می‌کند.
سرجنگی فتاح ۲ برخلاف نسخه های HGV مرسوم، برای پرواز در ارتفاع پایین مناسب‌تر است. بیشتر HGV ها بخش زیادی از مسیر را در ارتفاع کمتر از ۱۰۰ کیلومتر و بیش از ۳۰ کیلومتر که تراکم هوا کمتر است طی می‌کنند. اما موشک فتاح امکان طی مسیر در فضای کمتر از ۱۲ کیلومتر را به دلیل شکل آیرودینامیکی خود دارد اما به نظر می‌رسد بیشتر سعی کند در ارتفاعی بین ۱۲ تا ۳۰ کیلومتر خود را حفظ کند تا کاهش سرعت کمتری را تجربه کند. در کل موشک فتاح ۲ بیشتر نوعی هایپرسونیک هواسُرش (گلاید شونده) است تا هایپرسونیک کروز. اما عملکرد آن بخشی از هر دو نوع موشک هایپرسونیک را در خود دارد.
شاید بتوان گفت که عملکرد موشک فتاح-۲ تعریفی کاملا غیر متعارف نسبت به دیگر هایپرسونیک‌های مرسوم دارد و موشک فتاح-۲ یک دسته بندی و استاندارد جدید در این زمینه ایجاد کرده است: موشک هایپرسونیک کروز هواسُرش یا HCGV – Hypersonic Cruise Glide Vehicle
باید توجه داشت عدم استفاده از موتور رم جت، این سرجنگی را از دسته هایپرسونیک‌ها خارج نمی‌کند. یا استفاده از راکت برای شروع پرواز و رفتن به فضا نیز نمیتواند مانع پرواز کروز مراحل میانی و انتهایی شود. تکنولوژی ایران در زمینه ساخت موتورهای رمجت برای استفاده در سلاح هایپرسونیک دوربرد هنوز به تکامل نهایی نرسیده است؛ به همین دلیل در دسترس بودن تمام اجزا و امکان تولید انبوه فتاح-۲ راه حلی مناسب و خلاقانه برای رفع خلاء فعلی است. مشخصا در آینده نزدیک این گلوگاه تکنولوژیک نیز برطرف خواهد شد.
پیشنهاد نگارنده:
استفاده از تغییر بردار رانش به سبک موشک پدافندی صیاد-۴ بر روی پیشران سوخت جامد مرحله اول میتواند ایده ای ارزان و در دسترس باشد. در این ایده با حرکت بیرون جوی غیر بالستیک تا زمان جدایش پیشران مرحله اول برد موشک افزایش خواهد یافت.
همچنین با حرکت درون جوی پیشران مرحله اول عملا امکان حرکت کروز بیشتر اما احتمالا در برد کمتر را شاهد خواهیم بود که عملا این موشک را به تعریف کروز نزدیک‌تر خواهد شد. هرچند این ایده به نظر ساده می‌رسد اما پیچیدگی های فراوانی در مرحله عمل دارد.
همچنین این ایده با تعاریف مرسوم همخوانی ندارد اما غیرممکن نیست. نکته آخر اینکه از ظواهر امر به نظر می‌رسد موشک فتاح-۲ در مرحله آزمایش قرار داشته باشد و هنوز نسخه نهایی رونمایی نشده است.
مشخصات هایپرسونیک فتاح-۲:
نوع: هایپرسونیک هواسُرش (HGV)
تولیدکننده: نیروی هوا فضای سپاه
کشور سازنده: ایران
رونمایی: ۱۴۰۲
طول: تقریبا ۱۲ متر
قطر: ۸۰ سانتیمتر مرحله اول و ۵۰ سانتیمتر مرحله دوم
موتور: راکتی سوخت جامد مرحله اول و راکتی سوخت مایع مرحله دوم
سوخت: سوخت جامد مرحله اول و سوخت مایع مرحله دوم
برد: ۱۴۰۰ کیلومتر یا بیشتر
سرعت: ۵ ماخ در مرحله اصابت به هدف
وزن: ۳۵۰۰ تا ۴۱۰۰ کیلوگرم
سرجنگی: تقریبا ۵۰۰ کیلوگرم
وزن مواد منفجره: تقریبا ۲۰۰ کیلوگرم
هدایت: ترکیبی از سامانه اینرسی و GPS
پیامدها و واکنش‌ها
در نقاطی از تهران، بیلبوردی با شعار ۴۰۰ ثانیه تا تل‌آویو نصب شده است.
روزنامه کیهان در سرمقاله خود نوشت: هدف موشک فتاح، نمایش توان بازدارندگی در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی است.
یوآف گالانت، وزیر دفاع اسرائیل در واکنش به ادعای تهران در خصوص ساخت موشک هایپرسونیک گفت: شنیده‌ام که دشمنان ما به سلاح‌هایی که در حال ساختن هستند، به خود می‌بالند. ما برای هر تحولی، پاسخ بهتری داریم.
ساعاتی پس از مراسم رونمایی از این موشک، دفتر کنترل دارایی‌های خارجی خزانه‌داری ایالات متحده در واکنشی سریع، یک شبکه مرتبط با برنامه‌های موشکی جمهوری اسلامی ایران را تحریم کرد.
اوزی رابین، بنیانگذار و مدیر سابق سازمان دفاع موشکی اسرائیل در خصوص موشک فتاح گفت: دلیلی برای واقعی نبودن این موشک و کاربردش وجود ندارد.
جان کرزیرانیاک، پژوهشگر مؤسسه کنترل تسلیحات اتمی ویسکانسین مدعی شده است که این موشک، در برابر موشک‌های مشابه ساخت سایر کشورها چندان برتری ای ندارد. او ادعاهای ایران در خصوص موشک فتاح را عمدتاً معتبر می‌داند چرا که بر اساس فناوری‌های گذشته توسعه یافته.
امیرعلی حاجی‌زاده اذعان می‌دارد که ایران، جزو چهار کشور سازنده موشک‌های هایپرسونیک این چنینی است. او مدعی شد که هیچ ضد موشکی برای این موشک وجود ندارد.
جان کربی، هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید در پاسخ به سؤال خبرنگار دربارهٔ موشک فتاح مدعی شد : من وارد جزئیات این موشک هایپرسونیک ادعایی نمی‌شوم، اما ما تحریم‌های بسیار شفافی را وضع کرده‌ایم تا با اقدامات ایران در منطقه از جمله برنامه‌های موشکی آنان مقابله کنیم.
وزارت خارجه بریتانیا نیز در واکنش به رونمایی از موشک فتاح، آن را تهدیدی علیه امنیت جهانی و نقض محدودیت‌های بین‌المللی خواند.
شرکت صنایع نظامی دولتی اسرائیل با نام رافائل، یک هفته پس از رونمایی از موشک فتاح، خبر از ساخت سامانه جدیدی برای رهگیری موشک‌های مافوق صوت صادر کرد.
پس از حمله موشکی ایران در اکتبر ۲۰۲۴ به اسرائیل و استفاده از این موشک در آن حمله، بسیاری از تحلیلگران نظامی به بررسی موشک‌ها و کاربرد آنها پرداخت. این تحلیل‌ها عموما از روی ویدیوهای منتشر شده ارائه می‌شدند.
گلاید یا سر خوردن، این نوع سر جنگی به فضای بیرونی پرتاب می‌شود و سپس با سرعت فوق‌العاده و با زاویه‌ای تند به اتمسفر می‌لغزد، این لغزش بالابری ایجاد می‌کند که به حفظ سرعت سر جنگی و جلوگیری از سوختن آن کمک می‌کند، موشک پس از رسیدن به سرعت مورد نیاز از موتور جدا شده و با سرعت بسیار بالایی شروع به سر خوردن در جو می‌کند.
لینک سایت مرجع
مالکیت معنوی مجله انرژی (energymag.ir) علامت تجاری ناشر است... سایر علائم تجاری مورد استفاده در این مقاله متعلق به دارندگان علامت تجاری مربوطه می باشد، ناشر وابسته یا مرتبط با دارندگان علامت تجاری نیست و توسط دارندگان علامت تجاری حمایت، تایید یا ایجاد نشده است، مگر اینکه خلاف آن ذکر شده باشد و هیچ ادعایی از سوی ناشر نسبت به حقوق مربوط به علائم تجاری شخص ثالث وجود ندارد.
